Trong giai đoạn này, có lúc chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa yêu cầu chính phủ Pháp gửi một số giáo viên sang bổ túc việc giảng dạy ở Lycée Albert Sarraut, tức trường trung học Chu Văn An ở Hà Nội. Một số người tình nguyện sang miền Bắc, trong đó có vợ chồng thầy giáo thiên tả Gérard Tongas. Tongas khi về Pháp có ghi lại rằng con cái của các cán bộ ở Miền Bắc được gửi vào những trường riêng biệt và không có mối quan hệ nào với phần còn lại của xã hội. Trong những ngôi trường như thế, chương trình học không cao hơn những trường khác, nhưng các chỉ thị của Đảng luôn được phổ biến, điều này nhằm mục đích đào tạo thế hệ cán bộ tương lai.[30] Trong những ngôi trường khác, các buổi mít tinh chính trị cũng được coi là rất quan trọng. Mít tinh thường kéo dài từ 1 giờ rưỡi đến 2 giờ đồng hồ (làm gián đoạn việc học); do hiệu trưởng mở đầu và chủ đề thường là về các đề tài trong báo Nhân dân của Đảng Cộng sản; các em học sinh ngồi nghe xếp thành vòng tròn quanh microphone.[30] Tongas cũng nhận thấy rằng trong những lớp dạy người mù chữ (vốn nhận được nhiều lời khen ngợi từ những người ngoại quốc đã có dịp quan sát những lớp học buổi tối không phân biệt già trẻ), giáo viên chủ yếu dạy học sinh lặp đi lặp lại và viết khoảng 20 khẩu hiệu, ví dụ như "Chủ tịch Hồ Chí Minh muôn năm", "Đảng Lao động muôn năm", "Hòa bình muôn năm", "Đế quốc Mỹ và bọn tay sai sẽ bị đánh bại!"... Những học sinh vượt qua trình độ này sẽ được vào những lớp bổ túc văn hóa và được học ngôn ngữ chính trị, để họ đọc được báo Nhân dân.[30]

Nhà văn Vương Trí Nhàn, trong một bài luận tại Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển năm 2014, đã bày tỏ cảm nhận của ông về giáo dục tại Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là phi chuẩn.[31] Tính phi chuẩn này bộc lộ rõ nhất trong quan niệm về mục đích, ý nghĩa của giáo dục và cách tổ chức bộ máy giáo dục.[31] Trong khi giáo dục miền Nam được triển khai theo một đường hướng khoa học của thế giới hiện đại thì giáo dục miền Bắc lại có những khía cạnh như trở lại thời tiền hiện đại.[31] Cần ghi nhớ rằng, giáo dục miền Bắc sinh ra trên cơ sở kế thừa các cơ sở mà Pháp để lại cộng thêm các cơ sở dạy học tự phát trong cuộc kháng chiến chống Pháp, nên nó chưa đủ các bộ phận cần thiết. Trong khi phải làm giáo dục một cách mò mẫm, những người làm giáo dục Việt Nam Dân chủ Cộng hòa luôn tự nhủ rằng họ đang làm một cuộc cách mạng trong giáo dục và nền giáo dục của họ là một nền giáo dục tiên tiến. Trong hoàn cảnh chiến tranh và cả nước phải đóng cửa cách ly với thế giới, nền giáo dục Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không thể hội nhập theo đúng nghĩa của nó.[31]

Giáo sư Ngô Đăng Tri khẳng định nền giáo dục của Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã xóa bỏ tính chất phản dân tộc và phản đại chúng của các nền giáo dục dưới thời thực dân Pháp và phong kiến cũ, đặt nền móng cho sự ra đời của nền giáo dục của nước Việt Nam thống nhất. Nền giáo dục này đã thực hiện được quyền học tập của mọi người dân, đồng thời đã xây dựng được phong trào bình dân học vụ để xóa bỏ nạn mù chữ trong một thời gian ngắn. Đội ngũ giáo viên, học sinh đã được gia tăng khá đông đảo, chất lượng được cải thiện, nhất là các ngành học phổ thông. Ngay trong điều kiện thời chiến cũng đã xây dựng được các bậc giáo dục đại học, cao đẳng và trung học chuyên nghiệp, hình thành được ngành học mầm non. Ngoài ra, giáo dục miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số cũng được quan tâm đúng mức. Việc bổi dưỡng các thế hệ học sinh giàu lý tưởng và tinh thần ái quốc đã được đảm bảo, thúc đẩy cuộc kháng chiến kiến quốc đi tới thắng lợi và chuẩn bị cơ sở cho sự phát triển ở các thời kỳ sau.[3]